ترمیم زخم
بدن ما شگفت‌انگیز است. می‌تواند با انواع بیماری مبارزه کند، استخوان‌ها را ترمیم کند و پوست را بازسازی کند. می دانستید تنها چند دقیقه نیاز است تا پس از آسیب دیدگی، بازسازی بدن شروع می‌شود؟ ترمیم زخم یک فرایند پیچیده و پویا است که به منظور جایگزینی ساختار‌های سلولی و لایه‌های بافتی از بین رفته انجام می‌شود. در واقع هرگاه بافت آسیب دیده یا تخریب شده شروع به جایگزین نمودن بافت تازه می‌شود، این فرایند را ترمیم زخم می‌نامند.
| دوره نقاهت | 2 روزه |
| نوع بی حسی | موضعی |
نقش پوست در ترمیم زخم
پوست از سه لایه اپیدرم (لایه سطحی)، درم (لایه عمیق‌تر)، و لایه زیرین پوست (هیپودرم) تشکیل شده است. ساختار پوست یک شبکه پیچیده دارد که به عنوان مانع اولیه بدن در برابر عوامل بیماری‌زا، نور ماورا بنفش، مواد شیمیایی و آسیب‌های فیزیکی عمل می‌کند.
زخم به بریدگی یا شکاف برداشتن پوست گفته می‌شود. زخم می‌تواند فقط به اندازه‌ی یک خراش خفیف و یا یک بریدگی ریز با کاغذ باشد. یک خراش بزرگ، ساییدگی یا بریدگی ممکن است به دلیل سقوط کردن، تصادف کردن و یا حادثه ناگهانی، ایجاد شود. برشی که در طی یک عمل جراحی توسط متخصص ایجاد می‌شود نیز نوعی زخم به حساب می‌آید. روند ترمیم زخم از چند بخش و مرحله تشکیل شده است تا در کنار یکدیگر باعث بهبودی بدن شود.
زخم در نتیجه از بین رفتن یکپارچگی در لایه اپیدرم رخ می‌دهد. در واقع سد محافظتی پوست در برابر عوامل خارجی شکسته می‌شود. ترمیم زخم به معنای بهبود پوست در ناحیه زخم شده است. شروع ترمیم بلافاصله پس از وارد شدن آسیب به لایه اپیدرم یا لایه زیرین پوست شروع شده و با این حال، در برخی موارد روند بهبودی می‌تواند طولانی مدت انجام شود.
انواع زخم‌ها
زخم‌های ایجاد شده بر روی پوست و نقاط مختلف بدن در دو دسته زخم بسته و زخم باز تقسیم‌بندی می‌شوند.
- زخم‌های بسته: سطح پوست دست نخورده است، اما ممکن است بافت‌های زیرین آسیب ببینند. به عنوان مثال کوفتگی، هماتوم یا زخم‌های فشار
- زخم‌های باز: پوست شکافته شده یا ترک خورده است و بافت‌های زیرین در معرض محیط خارج قرار می‌گیرند.
انواع ترمیم زخم
ترمیم زخم به عنوان بهبودی اولیه و ترمیم ثانویه طبقه‌بندی می‌شود.
- بهبودی اولیه
ترمیم زخم در نوع بهبودی اولیه در اثر یک زخم غیر عفونی و بدون عارضه تعریف می‌شود. به عنوان مثال زخم‌های جراحی.
- بهبودی ثانویه
چنانچه روند ترمیم زخم طولانی شود در این صورت باکتری و میکروب‌ها راه ورودی خود را پیدا کرده و باعث عفونت در محل آسیب می‌شوند. در صورت بروز علائمی مانند عفونت، انقباض، هیپوکسی یا اختلال ایمنی، سرخ شدن، ادامه دار شدن ترشحات، احساس درد در ناحیه و تب، مرحله بهبودی ثانویه شروع می‌شود.
در طی بهبود ثانویه، تشکیل بافت دانه‌بندی و اپیتلیزاسیون بر روی این بافت جدید صورت می‌گیرد. زخمی که در طی ۴ هفته بهبود نیافته است به عنوان یک زخم مزمن تعریف می‌شود. زخم‌های مزمن معمولاً به عنوان زخم‌های عروقی (زخم‌های وریدی یا شریانی)، زخم‌های دیابتی و زخم‌های فشاری طبقه‌بندی می‌شوند.
عوامل تأثیرگذار در روند ترمیم زخم‌ها
عوامل متعددی وجود دارند که منجر به ایجاد اختلال در روند ترمیم زخم می‌شوند. این عوامل به دو دسته تقسیم می‌شوند. یک دسته عواملی هستند که بر خصوصیات خود زخم تأثیر می‌گذارند و عوامل دیگر که بر روی سلامت کلی یا وضعیت بیماری فرد و هم چنین میزان توانایی او در برابر بهبود تأثیر می‌گذارند. تعداد زیادی از این پارامتر‌ها با یکدیگر ارتباط دارند.
عوامل تأثیرگذار بر زخم عبارتند از:
- اکسیژن‌رسانی
- عفونت
- جسم خارجی
- مشکلات موجود در رگ‌ها
عوامل مؤثر بر سلامت کلی فرد بیمار شامل موارد زیر می‌شوند:
- سن و جنس بیمار
- هورمون‌های جنسی
- فشار
- بیماری‌های مزمن مانند دیابت، کلوئید، فیبروز، اختلالات ارثی، یرقان
- چاقی و اضافه وزن
- مصرف دارو‌هایی مانند دارو‌های ضد التهاب، دارو‌های شیمی درمانی
- اعتیاد به الکل و سیگار
- وجود بیماری‌هایی که منجر به نقص ایمنی می‌شوند مانند سرطان، پرتودرمانی، ایدز
- نوع تغذیه نامناسب
مدت زمان ترمیم و بهبود زخم
مدت زمانی که طول می‌کشد یک زخم بهبود پیدا کند بستگی به بزرگ بودن و عمیق بودن بریدگی دارد. ممکن است حتی این روند بهبودی تا چند سال به طول بینجامد و یک زخم باز نسبت به یک زخم بسته مدت زمان بیشتری را برای بهبودی نیاز داشته باشد. یک زخم بزرگ و عمیق در صورتی که پزشک متخصص آن را بخیه‌زده باشد، سریع‌تر بهبود می‌یابد. این کار باعث کوچک‌تر شدن محلی که بدن باید آن را ترمیم کند می‌شود. بدین دلیل است که زخم‌های جراحی عموماً سریع‌تر از سایر زخم‌ها بهبود می‌یابند. زخم‌های جراحی معمولاً ۶ تا ۸ هفته بهبودی‌شان به طول میانجامد.
بعضی از بیماری‌ها می‌تواند روند بهبودی را بسیار کند کرده و یا در کُل آن را متوقف کنند. این اتفاق حتی برای زخم‌هایی که به خاطر عمل جراحی به وجود می‌آید نیز رخ می‌دهد. زخم‌های مزمن بسیار آهسته بهبود می‌یابند و یا در کل بهبود پیدا نمی‌کنند. در صورتی که شما دچار زخم‌های مزمن شده‌اید، حتماً به یک متخصص مراجعه کنید.
مراحل ترمیم زخم
بدن ما در ۴ مرحله‌ی اصلی زخم‌ها را بهبود می‌بخشد. این مراحل شامل:
۱. هموستاژ
این مرحله شامل فرایند بسته شدن زخم است که بسیار سریع اتفاق می‌افتد. هر گاه خون از بدن خارج می‌شود، رگ‌های خونی منقبض شده تا جریان خون را محدود کنند. در این زمان هموستاژ رخ می‌دهد. اولین مرحله در ترمیم زخم است که دو روز طول می‌کشد که با انقباض عروق نیز شناخته می‌شود. در همین لحظه در محل زخم، فاکتور‌های لخته شدن خون آزاد می‌شوند تا فیبرین‌ها منعقد شده و در نهایت ترومبوز یا لخته خون ایجاد می‌شود. در واقع لخته خون به عنوان مهر و مو بین رگ‌های خونی شکسته شده عمل می‌کند تا جلوی از دست دادن خون را بگیرد.
۲. التهاب
مرحله التهابی، مرحله دوم ترمیم زخم است. التهاب ضمن کنترل خونریزی موجب می‌شود تا از ایجاد عفونت جلوگیری کند. در این مرحله، سلول‌های آسیب دیده، پاتوژن‌ها و باکتری‌ها از ناحیه زخم خارج می‌شوند. گلبول‌های سفید، پرارمتر‌های رشد، مواد مغذی و آنزیم‌ها در این مرحله شروع به ایجاد تورم، گرما، درد و قرمزی می‌کنند که نشانه‌هایی از ترمیم زخم را نشان می‌دهند. مرحله التهاب یک بخش طبیعی از روند بهبود زخم است که می‌تواند در صورت طولانی شدن موجب بروز بیماری و مشکلاتی در فرد شود.
۳. تکثیر
فاز پرولیفراتیو یا تکثیر بر روی پوشاندن زخم تمرکز دارد. زمانی که زخم با بافت جدیدی ساخته شده از کلاژن بازسازی می‌شود، زخم ساخته شده با بافت جدید منقبض شده و شبکه جدیدی از رگ‌های خونی ایجاد می‌شوند. این کار موجب می‌شود تا بافت، دانه‌بندی سالم داشته و میزان اکسیژن و مواد مغذی کافی را دریافت کند. میوفیبروبلاست‌ها با کشیدن لبه‌های زخم به سمت یکدیگر موجب انقباض زخم می‌شوند و بافت اسکار را به وجود می‌آورند. بافت ایجاد شده معمولاً به رنگ‌های قرمز یا صورتی است. این مرحله از ترمیم زخم می‌تواند به مدت چهار روز تا سه هفته یا بیشتر طول بکشد.
۴. بازسازی
ایجاد بافت اسکار یکی از نشانه‌های مرحله بازسازی نهایی است. با توجه به میزان شدت اولیه زخم، محل آن و روش‌های درمان می‌تواند ماه‌ها یا سال‌ها زمان ببرد. بافت جدی ایجاد شده رد این مرحله به تدریج قوی‌تر و انعطاف پذیرتر می‌شود. تشکیل کلاژن در این ناحیه موجب استحکام کششی و کشسانی پوست می‌شود که به صورت ادامه دار انجام می‌گیرد. در واقع با تجمع کلاژن در بافت گرانولاسیون، بافت اسکار تشکیل می‌شود.
درمان زخم‌هایی با روند بهبودی آهسته
گزینه‌های درمانی برای زخم‌هایی که روند بهبودی آهسته دارند، شامل:
- درمان دارویی و سایر درمان‌هایی که به جریان خون را بهبود ببخشد
- درمان با هدف کاهش تورم
- دِبرید کردن زخم (برداشتن بافت مرده اطراف زخم با هدف کمک به روند بهبودی)
- پماد‌های خاص برای کمک به بهبودی زخم
- بانداژ و پانسمان خاص زخم برای سرعت بخشیدن به بهبودی
نشانه‌های ترمیم زخم
با توجه به مطالب گفته شده، عواملی وجود دارند که نشان می‌دهند زخم شما در مسیر بهبودی قرار دارد.
دلمه‌ها: ایجاد بریدگی‌های عمیق یا زخم‌های سوراخ دار در سه مرحله خونریزی، لخته شدن و دلمه بستن، ترمیم می‌شوند. در صورتی که پس از یک دوره زمانی خونریزی متوقف نشده و دلمه‌ای ایجاد نشود لازم است تا مراقبت‌های بهداشتی را افزایش دهید.
تورم: یکی از علائمی که نشان می‌دهد سیستم ایمنی بدن در حال ترمیم زخم است، تورم در ناحیه آسیب دیده است. در واقع رگ‌های خونی به منظور تسهیل جریان خون، ارسال اکسیژن، جذب و دریافت ویتأمین‌ها، مواد مغذی و ویتأمین‌ها به آسیب، گشاد می‌شوند. این مرحله ممکن است بیش از پنج روز ادامه داشته باشد.
رشد بافت: ایجاد بافت جدید یا اسکار پس‌زا توقف تورم در ناحیه زخم شده که معمولاً چندین هفته طول می‌کشد.
جای زخم: در این مرحله، پوسته اولیه از بین رفته و یک اسکار بر روی محل باقی می‌ماند. در برخی موارد این جای زخم می‌تواند تا سال‌ها باقی بماند. همین عامل یکی از نشانه‌های ترمیم زخم و بهبودی آن است.
یادداشتی از کلینیک زیبایی ماه
فرایند ترمیم زخم در اثر جایگزین شده یک بافت جدید به ازای بافت تخریب شده و آسیب دیده توسط بدن انجام می‌شود. این عملیات شامل چهار مرحله بسیار یکپارچه شامل هموستاز، التهاب، تکثیر و بازسازی است. علائمی مانند ایجاد دلمه، تورم، تشکیل بافت اسکار و جای زخم از نشانه‌های ترمیم و بهبودی جای زخم به شمار می‌روند.
شما می‌توانید در صورت ایجاد زخم‌های عمیق با خونریزی شدید به مرکز درمانی کلینیک زیبایی ماه مراجعه کرده تا از خدمات این مرکز به منظور ترمیم زخم خود استفاده کنید. علاوه بر این در صورت بروز نشانه‌های ایجاد عفونت در ناحیه زخم می‌توانید با مشاورین مراقبتی ما به صورت آنلاین و از راه‌های ارتباطی، مشکل خود را برطرف کنید.
